El atropello a la razón, de Darío Villanueva

Ven de saír, agora mesmo, un libro a todas luces crucial e sabio, que ven sendo unha especie de continuación daquíl celebrado Morderse la lengua (“Libro del año 2021”, según a Fundación Francisco Umbral), que xa comentamos no seu día. Iste chámase El atropello a la razón, está publicado, como o anterior, en Espasa e o seu autor é Darío Villanueva. Lémbrense de que, ademáis de ter sido Rector da Universidade Compostelana, foi, entre os anos 2014 e 2018, Director da Real Academia Española e hoxe ocupa a letra D desa institución. Trátase dun volumen complexo, é absolutamente fundamental, e, noustante, o autor sigue engadindo a toda esa complexidade un sentido do humor realmente notable, o cal fai que a súa lectura sexa non só mui útil e convinte, senón, ademáis, a mar de divertida. Hai unhos días faléi con íl e pedínlle que mo resumira brevemente. Esto foi o que me dixo:

“El atropello a la razón, que ten un título mui bo que non é meu, que procede dun tango de Enrique Santos Discepolo, Cambalache, onde se fala “qué falta de respeto, qué atropello a la razón”, naceu da inquietude que me producía comprobar que sucedían cousas, que había tendencias e efusións na sociedade en que vivimos que na miña opinión atentaban contra algo que para mín é sagrado, que é a razón como a facultade determinante do ser humano, e que ademáis hai que identificar (e no libro o fago) co Século das Luces, o XVIII, que foi un século prodixioso, do que ven todo o bo da Modernidade, é decir: a democracia, as constitucións, o feminismo, a Declaración Universal dos Dereitos Humanos, a educación, a búsqueda da verdade científica, por enriba das supersticións, etcétera. A inflexión entre o mundo teolóxico anterior e o moderno, onde o ser humán é o eixo, polo exercicio precisamente da razón.

Villanueva, no Virxe da Cerca compostelá. Foto: XF

Estamos celebrando o terceiro centenario de Inmanuel Kant, e Kant é o gran representante desa Ilustración, con ese lema que eu utilizo moito no libro: “sapere aude”, é decir: “atrévete a saber”. É fundamental que o ser humano poña todas as súas facultades ó servicio da comprensión racional das cousas. Sin embargo, agora hai una serie de fenómenos que van exactamente na liña contraria: o negacionismo científico, a destrucción de principios da democracia xenuína, por exemplo a separación dos poderes, e logo a sustitución da verdad pola chamada posverdad, que é unha mentira posmoderna; o relativismo absoluto, o que eu, utilizando unha palabra arxentina, denomino “o quilombo das identidades”, é decir que agora o concepto de identidad, que en latín é “ídem”, o que é igual, hoxe significa o contrario: o que nos diferencia, nos distingue, ata chegar ó confrontamento. Ise tamén é un síntoma de irracionalidad, na miña opinión. E logo vinculo todo esto co sentido común. A relación entre razón e sentido común é obvia. Ademáis o sentido común é mui democrático. Non fai falta ter moitos estudos. O sentido común ven connosco. E o sentido común está sendo, francamente, mui denostado e abandonado. E todo eso é, máis ou menos, o que no libro vou denunciando e describindo…”

No volumen atoparán maravillas. Cousas que lles chamarán moitísimo a atención. Coméntolles algunhas (non todas; non hai espacio para tanto) que me sorprenderon a mín persoalmente. Por exemplo: que Margareth Thatcher intentóu promover un “novo sentido común británico”, resultante de fundir o conservadurismo moral inglés e a ideoloxía do neoliberalismo máis radical. Toma ya… Ou, dentro dun capítulo mui sustancioso adicado ás redes sociáis chamado “Narcisismo, victimismo y estupidez”, aparece reseñado un tuit  dun señor que propuña a demolición do Acueducto de Segovia por ser un símbolo da opresión dos romanos. Un seguidor da proposta suxería elevar una queixa á ONU para que o pobo de Roma indemnizara ós descendentes dos iberos que alí foran oprimidos. Ou que Jimmy Carter declaróu, en campaña electoral, que si salía presidente, daría toda a información que había embargada sobre os OVNIS, cuestión á que lle tiña moito respeto, pois vira un. Ou que Donald Trump, simpático coma sempre, negóuse a firmar o acordo alcanzado pola COP21 sobre o cambio climático, aducindo que eso era una treta dos chinos para fundir a economía norteamericana.

¿E vostedes saben quén era Jakim Boor? Pois ben: foi un señor que entre os anos 1946 e 1951 firmóu toda una serie de artigos sobre unha suposta conspiración xudeo/masónica, e que no ano 1952 editóu un celebrado libro que se chamaba simplemente “Masonería”. Pois dígolles quén era: un tipo de Ferrol enano e con voz de pito que se chamaba Francisco Franco Bahamonde…

En fín: eu sí que penso que iste debería ser, simplemente, “O libro de 2024”…