Afoga na praia de San Amaro Aurelio Aguirre, o amigo de Rosalía

1858.- Falece na Praia de San Amaro de A Coruña o poeta compostelán Aurelio Aguirre, aos 25 anos de idade.

Aurelio Aguirre Galarraga nacera en Santiago de Compostela en 1833. Foi un mozo cheo de talento, paixón pola vida e ansias de liberdade nunha Galicia e unha España convulsas baixo o reinado de Isabel II. Pero case ninguén, mentras vivía, ocupouse da súa obra, boa parte dela, inédita. Foi o poeta compostelán máis popular da súa época, o heroe do histórico Banquete de Conxo de 1856, o coñecido como o «Espronceda galego», o amigo íntimo de Murguía e Rosalía de Castro, e compañeiro de toda unha xeración de creadores que, moi pouco despois da súa morte, protagonizaría o Rexurdimento das Letras Galegas.

Cursou no colexio de San Xerome, en Compostela. Despois pasou á Universidade onde fixo Filosofía (1845-51). Á vez acudía á Escola de Debuxo da Real Sociedad de Amigos del País de Santiago de Compostela. Aquí trabou amizade con Nicolás Murguía, irmán do polígrafo nacionalista Manuel. Finalmente, en 1852 matriculouse en Xurisprudencia na USC.

A quinta de Aguirre (Xeración do 56), púxose á fronte das actividades de El Liceo de la Juventud, unha institución herdeira da Academia Literaria dos Faraldo, Romero Ortiz ou Añón. E tamén unha institución cargada de simbolismo pois fundouse no primeiro aniversario dos fusilamentos de Carral.

Neste ambiente Aguirre -recolle a semblanza feita da sua vida polo Consello da Cultura Galega de onde se trae este resumen- establece contacto estreito con Manuel Murguía, Luís Rodríguez Seoane, Eduardo Pondal, Rosalía de Castro.

O carácter vibrante da poesía de Aguirre, a súa capacidade para a improvisación (unha virtude para a estética romántica), a adhesión á causa da liberdade ou a expresión máis pura das emocións, deulle axiña un alcume: o Byron galego.

En Compostela souberon da actividade social de Aguirre. A súa presenza nos obradoiros de artesáns, declamando versos e lanzando proclamas progresistas, ou a súa docencia entre as prostitutas, ás que alfabetizaba fronte a rexoubes e desprezos, confirmaron que aquel rapaz posuía unhas calidades humanas pouco frecuentes. A sona gañouna a pulso e, ademais, contou coa admiración das camadas populares e do estudantado comprometido coa loita progresista.

O Banquete de Conxo, no que destacou a participación de Aurelio Aguirre, pretendía ser unha demostración de forza pública republicana para enviar unha mensaxe aos progresistas de Galiza de que a alianza entre eles era o camiño certo.

En 1856 a lei non permitía organizar mitins. De aí que se valesen, por exemplo, dos banquetes para arrexuntar os adeptos e lanzar discursos políticos. Iso aconteceu na carballeira de Conxo o 2 de marzo de 1856.  Baixo as palabras Orden, Fraternidad, conviviron estudantes e artesáns. Ao remate, tres poetas lanzaron cadanseu brinde en formato de verso: Eduardo Pondal, Luís Rodríguez Seoane e Aurelio Aguirre. Os tres textos serían impresos e repartidos de xeito profuso. E os tres conserváronse deica os nosos días.

A tensión daquela xornada (que mobilizou as tropas e obrigou á xente a parapetarse nas casas ante o temor da algarabía) chegou ás salas do Pazo de Xelmírez. O arcebispo chamou a capítulo a Pondal e Aguirre. Sobre este caería a maior iniquidade. A razón fora definir a Xesús como fillo dun humilde carpinteiro, no canto de fillo de Deus.

A curia compostelá pediu o desterro ás Illas Marianas. O fiscal considerouno un castigo excesivo fronte á postura da Audiencia. Aguirre, tras conversa co arcebispo García Cuesta, publicaría unha tímida rectificación, ou acaso unha ambigua posición, cun poema titulado «A mis calumniadores», publicado en La Oliva de Vigo, o xornal onde máis publicou e non por casualidade.

Tras a experiencia represora vivida en Compostela, Aguirre recibe o convite dos republicanos de Vigo para pasar unhas semanas con eles como forma de apoio. O verán de 1857 será decisivo para o seu curto porvir.

Durante os dous meses que residiu nesta urbe coñecerá o mar de preto, recibirá os azos dos camaradas (Eduardo e Alejandro Chao, Juan Compañel, José Ramón Fernández, Serafín Avendaño…), proseguirá coa publicación de poemas en El Miño (novo nome adoptado por La Oliva despois de ser censurada e pechada por orde gobernamental). Será este un tempo de gran produción literaria cun proxecto de libro sob título de Recuerdos de agosto (inédito até o ano 2013, cando sexa publicado por Alvarellos Editora), e atopará o seu amor máis profundo na rapaza Felisa Taboada.

No outono de 1857 Aurelio retorna a Compostela. Cartéase con Eduardo Ruiz Pons e Murguía para procurar un destino retribuído en Madrid. Non houbo tal.

Nestes meses a produción foi fecunda, como dixemos. Na primavera de 1858 sae do prelo a primeira parte dos Ensayos poéticos. Logo da morte, a xenerosa subscrición popular logrou a publicación íntegra, agás o prólogo de Murguía.

Felisa Taboada, a súa namorada, trasladouse no verán de 1858 á Coruña. Até alí foi Aguirre. O 29 de xullo, na praia de Santo Amaro, o poeta lanzouse ao mar con tan mala fortuna que impactou contra unha rocha que lle provocou un derrame cerebral e a morte.

A nova tivo un enorme impacto. O líder republicano Ruiz Pons púxose á fronte do traslado do corpo embalsamado a Compostela. Os estudante de El Liceo de la Juventud uníronse e os obreiros colaboraron. O reitor da USC, autoridades locais e outras personalidades congregáronse para recibir o cadaleito e enterralo en Bonaval. O nicho custeouno o estudantado universitario, como mostra pública de amor ao poeta morto. As crónicas dixeron que entre o silencio sepulcral alzouse un berro de dor. Era Felisa Taboada.

A imaxinación popular quixo ver na morte de Aguirre un suicidio por un amor imposible coa sua amiga Rosalía de Castro. Una fabulosa lenda que hoxe está absolutamente desmentida (véxase «Recuerdos de agosto. Obra poética», con edición crítica de Olivia Rodríguez ou o documentado traballo que na vitácora la cueva de Zaratustra publicou, en 2013, o recordado José Antonio Durán).

893.- Don Alfonso III hace donación a la iglesia de Santiago de la Santa María de Arenoso, con 84 diestros, viñas y heredades junto al rio Tena, cerca de Miño.

1860.- Se emprenden las obras de reedificación del Hospital Militar de A Coruña que, en 16 de junio de 1866, se dieron por terminadas, reconocidas y aprobadas por la Junta de Sanidad.